به نقل از «شبستان»

«سوره آفلین»؛ روایتی متفاوت از روزهای انقلاب

تاریخ انتشار: ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۷۲۶۸۱۵۲

نشست نقد و بررسی رمان«سوره آفلین» نوشته ابراهیم اکبری دیزگاه در راستای مجموعه نشست‌های «روایت داستانی از امر قدسی» برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری شبستان؛‌ نشست نقد و بررسی رمان «سوره آفلین» نوشته ابراهیم اکبری دیزگاه در راستای مجموعه نشست‌های «روایت داستانی از امر قدسی» به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ‌با حضور احمد شاکری، محمد رضا جوان‌آراسته و دکتر محمد رضا سنگری برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

 

 در ابتدای این نشست دکتر احمد شاکری، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: انقلاب اسلامی به واسطه مبانی اسلامی، رهبریت مرجع دینی و ارزشها و آرمانهای بلند انسانی، واقعه ای قدسی است. ادبیاتی که به این واقعه‌می پردازد می تواند با توجه به اجزاء و جوانب این واقعه و کنشگران ان، این حقیقت را اشکار کند. مرحله نخست در این مسیر روایت واقع نگرانه به این رخداد و گام دوم، قدرت روایی و نمایشی در انتقال ان به مخاطب است. سوره آفلین، به واسطه توجه به موضوع انقلاب اسلامی در گونه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی می‌گنجد. اما به واسطه رویکرد معنایی، انتخاب شخصیت و هدف نمایشی از این هدف فاصله گرفته است. از جمله خصوصیات این داستان فاصله گرفتن از مولفه های ادبیات واقع گرا است. بخشهایی از داستان بدون تمهید مقدمات و جعل واقعیت درونی از ساحت واقعیت خارج شده و عالم وهم را وارد جهان داستانی شخصیت اصلی می‌کند. وهمی تلخ و سیاه که خلیل بارها در وصف ان از تعبیر "دیوانگی" یاد می‌کند. «امشب [12بهمن 1357] مردم دیوانه شده اند انگار» یا «[خطاب به انقلابی ها] همه ما نفرین شده ایم. همه ما» سگی که اینده را پیش بینی می‌کند. مردانی که به گربه تبدیل می‌شوند. مردی که بر دوشش مارهایی روییده اند از جمله این مقولات هستند.

 

 

وی ادامه داد: شخصیت اصلی داستان "خلیل" نامی است که گرایش اشکاری به انجمن حجتیه دارد و در طول داستان دلش با انقلابیون نیست بلکه با عمل انها مخالف است و دائما با تعبیر "ارام‌تر انقلاب کنید" انها را هشدار می‌دهد. زاویه دید داستان تنها بر ذهنیت و عینیت خلیل تمرکز می‌کند و به صورت طبیعی تصویر خاص عمل و اندیشه خلیل را در جهان داستان برجسته می‌کند. تصویری که راوی با تمرکز بر خلیل از انقلاب اسلامی ارائه می‌کند با واقعیت انقلاب اسلامی تطبیق ندارد. انقلاب در این تصویر، حرکتی احساسی و پر شور است که از عقلانیت و منطق لازم برخوردار نیست. نویسنده از زبان شخصیت های متعددی که خلیل در خیابانهای تهران با انها مواجه می‌شود این مضمون را تکرار می‌کند که اگر امام بیاید همه مشکلات حل می‌شود و ایران بهشت می‌شود. گویا مردم به دنبال ایده ای ذهنی و غیر قابل تحقق و رویایی شیرین در حرکت هستند که امکان تحقق ندارد. وجه دیگر تاکید داستان بر وجوه خشونت امیز انقلاب است. مردمی که به دنبال پاسبان ها و ساواکی ها افتاده اند و قصد کشتن انها را دارند و این جزو بارزترین اوصاف انقلابی است که در حال انجام ان هستند. با چنین تصویری "آفلین" که به معنای غروب کنندگی و ناپایداری است با چه گروه یا وصفی قابل تطبیق است؟ در یکی از تفاسیر می‌توان افلین را به همان تصورها و ارمانهایی نسبت داد که مردم به دنبال ان هستند. «فردا اقای خمینی امد چه می‌شود. همه مردم خوب می‌شوند. نماز خوان می‌شوند. راست گو می‌شوند. هیچ کس دزدی نمی‌کند. دغل نمی‌کند. حق کسی را نمی‌خورد. همه پول نفتشان را می‌گیرند و زندگی می‌کنند. اگر همه خوب بشوند ایران بهشت می‌شود.».طبعا خواننده ای که در دهه پنجم انقلاب اسلامی این رمان را می‌خواند نه تنها این خیالات را تحقق یافته نمی‌یابد بلکه چنین تصوری از سوی انقلابیون را کودکانه می‌پندارد. اما در شب 12 بهمن که مردم منتظر امدن "اقای خمینی" هستند خلیل یعنی شخصیت اصلی داستان چه می‌کند؟ او نه تنها با انقلابیون نیست بلکه به دنبال این است که پسرش اسماعیل را از میان انقلابی ها پیدا کند و به خانه ببرد تا اتفاق ناگواری برایش نیفتد.

 

 

شاکری افزود: نویسنده تلاش داشته با بیان نشانه های متعدد از نام خلیل گرفته تا بت‌شکنی و داشتن فرزندی به نام اسماعیل و غیره خلیل را با ابراهیم نبی علیه السلام پیوند زند. در حالی که به نظر می‌رسد هیچ سنخیتی میان این دو شخصیت وجود ندارد و عملا نبی الهی توسط نویسنده ان هم در جهتی که با انقلاب اسلامی همراه نیست مصادره شده است. نویسنده در پایان – چهار پنج صفحه پایانی- تلاش داشته خلیل را با "روح الله" پیوند زند و او را به رهبری انقلاب نزدیک کند. با جمله "لا تیاسوا من روح الله". اما به نظر می‌رسد در این کار موفق نبوده است و این جملات قادر نیست تصویری که بیش از دویست و شصت صفحه به نادرستی از انقلاب اسلامی ارائه شده را ترمیم کند.

 

 

دکتر محمد رضا سنگری، مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در این نشست گفت: در ابتدا باید به این سوالات بیندیشیم که آیا اجازه داریم گذشته را برای پرداخت های امروز احضار کنیم ؟ رخصت داریم چنین کاری کنیم؟ پاسخ مثبت است؛ دعوت روشن قران همین است برای اولی الالباب در قصه ها عبرت وجود دارد: «لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ» عبرت از عبور گرفته شده است تدبر هم همین است. امام علی می‌فرماید:«مَن أحْكَمَ التَّجارِبَ سَلِمَ مِن المَعاطِبِ ، مَن غَنِيَ عَنِ التَّجارِبِ عَمِيَ عنِ العَواقِبِ»؛ هر كس بدرستى تجربه آموزد از هلاكتها جان سالم به در مى برد و هر كس از تجارب بى نيازى جويد عواقب امور را نمى بيند.گذشته چراغ راه اینده ماست بهره گیری از گذشته لازم است. مسائل دائما در تاریخ یکی است و تکرار رخ می‌دهد مکان عوض می‌شود اما همان موضوع محل نظر است. در سوره افلین این موضوع مورد تاکید قرار دارد.

 

 

وی ادامه داد: در این داستان چند نماد وجود دارد؛ ‌اول داستان ضحاک است که دکتر شریعتی هم از این داستان استفاده کرده است. دومین نماد داستان حضرت ابراهیم (ع) است. دومین چهره قدسی در قران ایشان است 65 بار نام ایشان در قران امده است و 8-9 قصه در مورد ایشان وجود دارد. در این داستان خلیل حجتی با حضرت ابراهیم تطبیق شخصیت داده شده است در اینجا سوال مطرح می‌شود که آیا ما اجازه تنزل شخصیت داریم؟ خلیل حجتی امام زمان را قبول دارد اما انقلاب اسلامی را زیر سوال می‌برد.

 

 

حجت الاسلام محمد رضا جوان‌آراسته(منتقد ادبی) گفت: امر قدسی معنای آشکاری دارد اما با این حال باید ملتفت اما و اگرهای پیرامونی آن شد. تا هنر داستان از اصالت خود خارج نشود و به سمت شعارزدگی پیش نرود. در این صورت قوام هنری اثر در می‌آید و معناگرا می‌شود. اگر از ساحت ابزارزدگی خارج شویم و به هنر بودن هم اصالت دهیم، هم نشینی هنر و معنا رخ می‌دهد. هنر می‌تواند خادم یک معنا شود و در این زمینه باید از ظرفیت های آن استفاده کرد. گاهی اوقات روایت وابسته به خود امر دینی است مانند اثر سه کاهن نوشته مجید قیصری که درباره پیامبر(ص) است. گاهی روایت سنت ها ذیل امر قدسی صورت می‌گیرد مثلا گفته می‌شود اگر استکبار توسط انسان ورزیده شود، شکست می‌خورد. داستان سوره آفلین از موضوع درک جهان واقع شروع می‌شود و از آفرینش و خلقت انسان از خاک و در ادامه ابعاد روانشناختی بیشتری ناظر به این موضوعات به مخاطب می‌دهد.3فصل ابتدایی بدون فضای سوررئال به پیش می‌رویم اما در مجموع با یک داستان سوررئال مواجهیم.

 

 

محمد حسن شاهنگی، عضو شورای علمی‌گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه بیان داشت: بر خلاف داستان همه نوکرها نوشته اقای حدادپور که مخاطب مذهبی خاص داشت، سوره آفلین به مخاطبان خاکستری نظر دارد و دامنه ان وسیع تر است و به همین دلیل قهرمان داستان آن هم شخصیتی خاکستری دارد تا هم ذات پنداری با مخاطب رخ دهد؛ این موضوع را می‌توان در لحن، انتخاب واژگان،‌شخصیت پردازی ها و... مشاهده کرد. ‌این داستان اشاراتی به تفکر انجمن حجتیه ای دارد که امروزه نماینده تفکر بی تفاوتی و دست روی دست گذاشتن در قبال حوادث اجتماعی است. ایده تک خطی داستان بر روی دوگانه جذاب ملت فدای فرزندم یا ‌فرزندم فدای ملت می‌چرخد و شخصیت های داستانی با محوریت همین موضوع نقش آفرینی می‌کنند.

 

ابراهیم اکبری دیزگاه گفت: سوره آفلین نه سوررئال است و نه فرمالیست؛ من این داستان را از نظریه عالم خیال ابن عربی گرفته‌ام، ابن عربی بحث می‌کند که عالم خیال و داستان چه نسبتی با هم دارند. البته ابن‌عربی هم این نظر را از قرآن گرفته است. من سعی می‌کنم که در داستان هایی که می‌نویسم سویی از قران وجود داشته باشد و خودم را یک طلبه داستان نویس می‌دانم. شاه کشی من هم در همین فضاست. این اثر جلد دومی هم به نام سوره تولد دارد که هنوز منتشر نشده و این اثر هم در همین حال و فضاست که شب 12 بهمن در این داستان هم محور است. 12 بهمن مهم ترین شب 100 سال اخیر برای ماست شبی است که مردم منتظرند تا رهبر و امام برگردد و این شب آمیخته با قیامت است.

 

 

پایان پیام/49

منبع: شبستان

کلیدواژه: انقلاب اسلامی سوره آفلین محمد رضا امر قدسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۲۶۸۱۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

با حل مشکلات مردم اعتماد عمومی را افزایش دهید

حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم عابدینی نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه قزوین در دیدار حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفوی‌نیا رئیس کل جدید دادگستری استان قزوین گفت: خدای متعال در آیه ۲۹ سوره مؤمنون می‌فرماید «وَقُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبَارَکًا وَأَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ»، یعنی (و بگو پروردگارا مرا در جایى پربرکت فرود آور که تو نیکترین مهمان‏نوازانى)، ان‌شاءالله حضور شما در استان ما محقق این آیه باشد.

وی ادامه داد: ان‌شاءالله رفتار اهالی این منطقه با شما مصداق آیه ۸۰ سوره اسراء باشد، خدای متعال در این آیه می‌فرماید «وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا»، یعنی (و بگو پروردگارا مرا در هر کارى به طرز درست داخل کن و به طرز درست‏ خارج ساز و از جانب خود براى من تسلطى یارى‏ بخش قرار ده)، ان‌شاءالله ورود شما به استان ما ذخیره آخرتتان شود و کاری برای دین خدا، تقویت ایمان مردم، اقامه نماز، عدل و همه خوبی‌ها انجام دهید، امیدواریم خدا شما را واسطه این قبیل مسائل قرار بدهد.

امام جمعه قزوین عنوان کرد: شناخت منطقه و جریانات حائز اهمیت است، البته خیلی جریانات ممکن است در این منطقه باشد و شما وقت شناخت آنها را نداشته باشید، اما آن جریاناتی که برای حوزه قضا لازم است و در احکامی که صادر می‌کنید تأثیرگذار است را پیگیری کنید، شناخت این نوع جریانات مهم است، چون اگر ما جریان‌شناس نباشیم از همان ابتدا و به‌صورت ناخودآگاه ممکن است در مسیری قرار بگیریم که تا آخر هم متوجه نشویم این جریانات زاویه ما را عوض کرده و ما را در مسیری قرار داده‌اند که دیگر متوجه نشده‌ایم به کجا می‌رویم.

وی بیان کرد: آنهایی که در مسیر خدا و قیامت به شما کمک می‌کنند، دست اینها را باید بوسید، جریان‌شناسی دخیل در حوزه قضا جزو واجبات کار شماست، دیده شده کسانی که این جریان‌شناسی را نداشته‌اند و خود به خود در وادی‌هایی افتاده‌اند و حتی به آنها هشدار هم داده شده و توجه نکرده‌اند.

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی تأکید کرد: خدای متعال در آیه ۶۷ سوره زخرف می‌فرماید «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»، یعنی (در آن روز یاران جز پرهیزگاران بعضی‏شان دشمن بعضى دیگرند)، خدای متعال به ما می‌گوید کسانی که اطرافتان هستند را ببینید دوستتان هستند یا خیر. شرط این دوستی از نظر قرآن تقواست.

امام جمعه قزوین عنوان کرد: باید ببینیم این آدم‌هایی که دوست ما هستند خدا و قیامت سرشان می‌شود یا خیر، اگر این طور باشد دوستان خوبی هستند، چون تقوا دارند، اما اگر تقوا نداشته باشند شاید در دنیا خیلی به ما ابراز محبت کنند، اما در قیامت به جان هم می‌افتیم و هر چه نگاه می‌کنی اینها برای ما وزر، وبال، تاریکی و تیرگی هستند. کدام آدم عاقلی می‌آید قیامتش را برای دوستی‌های حزبی، جناحی و قومی و قبیله‌ای دنیا خراب کند؟

وی یادآور شد: آن کسی که از دین بر می‌گردد، خلاف دین عمل می‌کند، ربا می‌خورد، پارتی‌بازی می‌کند، دروغ می‌گوید، ذهن ما را نسبت به هم خراب می‌کند، اینها سفیهانی هستند که خدا در آیه ۱۳۰ سوره بقره از آنها نام برده است، خدای متعال در این آیه می‌فرماید «وَمَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ»، یعنی (و چه کسى جز آنکه به سبک ‏مغزى گراید از آیین ابراهیم روى برمى‏‌تابد و ما او را در این دنیا برگزیدیم و البته در آخرت نیز از شایستگان خواهد بود).

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین اظهار کرد: خدای متعال در آیات ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ سوره فرقان می‌فرماید «وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا، یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا»، یعنی (روزى است که ستمکار دستهاى خود را مى‏‌گزد و مى‏‌گوید اى کاش با پیامبر راهى برمى‏‌گرفتم، اى واى کاش فلانى را دوست خود نگرفته بودم، او بود که مرا به گمراهى کشانید پس از آنکه قرآن به من رسیده بود و شیطان همواره فروگذارنده انسان است).

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی عنوان کرد: خدای متعال در این آیه می‌فرماید در قیامت ظالم و آن کسی که در دنیا بد عمل کرده، دستش را گاز می‌گیرد و می‌گوید‌ای کاش من با پیغمبر (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، ائمه اطهار (ع) و جانشین امام زمانم هماهنگ می‌شدم،‌ای کاش فلانی که نفاق، دروغ، حیله و دو رویی را در زندگی من آورد، به زندگی‌ام راه پیدا نمی‌کرد، او مرا از ذکر و قرآن دور کرد، شیطان همین است، شیطان آدم را خوار و رسوا می‌کند و تا عزت و آبروی آدم را نگیرد دست برنمی‌دارد.

وی بیان کرد: ما اگر ببینیم کسی آمده برای اعمال منویات رهبر حکیم انقلاب و برای عدالت، عزت و اقتدار اسلام تلاش می‌کند، هر کسی که باشد دستش را می‌بوسیم و با همه وجود در خدمتش هستیم.

نماینده ولی فقیه در استان قزوین با تأکید بر اینکه با حل مشکلات مردم اعتماد عمومی را افزایش دهید، عنوان کرد: مردم پایه اصلی و اساسی انقلاب هستند، هر کس بیاید کاری کند که دل مردم شاد شود، مشکلات مردم را حل کند و باعث افزایش اعتماد عمومی شود، دستش را می‌بوسیم و با همه وجود در خدمت او خواهیم بود.

وی تأکید کرد: خدای متعال در آیه ۲۰۱ سوره اعراف می‌فرماید «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»، یعنی (مسلماً کسانی که نسبت به گناهان، معاصی و آلودگی‌های ظاهری و باطنی تقوا ورزیده‌اند، هرگاه وسوسه‌هایی از سوی شیطان به آنان رسد خدا و قیامت را یاد کنند، پس بی‌درنگ بینا شوند و از دام وسوسه‌هایش نجات یابند).

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی گفت: خدای متعال در این آیه می‌فرماید فقط اهل تقوا شیطان‌شناس هستند و وقتی شیطان می‌خواهد در آنها نفوذ کند سریع متوجه شده و بینا می‌شوند و شیطان نمی‌تواند از هیچ دری در اینها نفوذ کند، اگر هم تقوا نباشد شیطان در افراد جولان می‌دهد.

وی یادآور شد: خدای متعال در آیات قرآن کریم آدم‌ها را دو دسته می‌کند، در آیه ۳۰ سوره فصلت می‌فرماید کسانی که فقط حواسشان به خداست و تحت هیچ شرایطی از راه خدا دور نشده و پای کار خدا ایستاده‌اند، ملائکه در جان اینها نازل می‌شوند و به آنها می‌گویند نترسید و محزون نباشید، بهشت بر شما بشارت باد؛ چقدر ما به این آیه محتاجیم و اگر این آیات نباشد زندگی مرده است.

امام جمعه قزوین اظهار کرد: در آیات ۲۲۱ و ۲۲۲ سوره شعراء نیز خداوند می‌فرماید شیاطین جنی و انسی در دل گنهکاران و دروغگویان نمی‌آیند؛ آن کسانی که لقمه حلال و حرام برایشان فرقی ندارد شیاطین انسی هستند، لقمه حرام جاده ورود شیطان به آن آدم را آسفالت می‌کند، یک لقمه حرام، یک رشوه، یک خلاف، یک ناحق، همه اینها راه را برای ورود شیطان به درون ما هموار می‌کند.

وی عنوان کرد: بنابراین دل‌های ما هم می‌تواند محل نزول فرشتگان باشد و هم می‌تواند محل نزول شیاطین باشد، شیاطین جن و انس دارند، بندگان خوب خدا، بوی فرشتگان را می‌دهند، آدم اگر سالم باشد، خدا این بندگان خوب را می‌فرستد و می‌گوید این بنده مرا دریابید، بعد می‌بینید در یک بزنگاه که شما می‌خواهید یک تصمیمی را بگیرید، این آدم خوب سر راه شما قرار می‌گیرد و می‌گوید این کار را نکن، در نهایت هم شما می‌فهمید اگر این کار را انجام می‌دادید چقدر آبروریزی به بار می‌آمد، یعنی خدا لطفش را این طور به آدم نشان می‌دهد.

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین بیان کرد: همه ما باید دست همدیگر را بگیریم برای تحقق آن منویاتی که امام خمینی (ره) و شهدا داشتند و رهبر حکیم انقلاب دارند و دنیا هم به وجود ایشان افتخار می‌کند، ان‌شاءالله بتوانیم دل رهبر فرزانه انقلاب و دل امام زمان (عج) را شاد کنیم.

باشگاه خبرنگاران جوان قزوین قزوین